ޕެނަޑޯލް (ޕެރަސެޓަމޯލް، އެސެޓަމިނޯފެން ގެ ނަމުންވެސް މަޝްހޫރު ބޭހަކީ ހާމަކޮށް ފެންނަން ހުންނަ ތަނުގައި ފޮރުވިފައިވާ ސިއްރު ޤާތިލެކެވެ. އާދައިގެ ވޭން ކަޑުވާ ބޭހެއްގެ ގޮތުގައި ފެނުނު ނަމަވެސް، މި ބޭސް ތިބާގެ ހަށިގަނޑާއި ސިކުނޑީގައި ކުރާ އަސަރުގެ ސަބަބުން ތިބާގެ ފުރާނަ ގެއްލުވާލާނެ އެއްޗަކަށް ވެދާނެ އެވެ. އިތުރު ދެތިން ގުޅައެއް ބޭނުންކުރުމުން ތިބާގެ ލިވާ ހުއްޓުވާލެވިދާނެއެވެ. އަދި “ރައްކާތެރި” މިންވަރެއް ކަމުގައި ބެލެވޭ މިންވަރެއް ބޭނުންކުރި ނަމަވެސް، އެއިން ތިބާގެ ސިކުނޑި މަސައްކަތްކުރާ ގޮތް މަޑުމަޑުން ބަދަލުކޮށްފާނެއެވެ. މި ދިރާސާގައި ބަޔާންކޮށްފައިވަނީ ތިބާ ދިރުވާލާ ގުޅައަކުން ތިބާގެ ލިވާ ހަލާކުކޮށް، ވިސްނުން ދެރަކޮށް، އަދި ތިބާގެ ފުރާނައަށް ނުރައްކާވެދާނެ ގޮތްތަކެވެ.
ޕެނަޑޯލްގެ އެތެރޭގައި ހުންނަނީ ކޮން އެއްޗެއް؟
ޕެނަޑޯލްގައި ހިމެނޭ މައިގަނޑު މާއްދާއަކީ އެސެޓަމިނޯފެން (އެން-އެސެޓައިލް-ޕީ-އެމިނޯފެނޯލް) އެވެ. މީގެ ހަށިގަނޑުގެ ތެރޭގައި، މި ކެމިކަލް ވިހައަކަށް ބަދަލުވެދާނެއެވެ. މިކަން ބިނާވެގެންވަނީ ތިބާ ބޭނުންކުރާ މިންވަރާއި ތިބާގެ ޞިއްޙަތާއި އަދި ތިބާގެ ލިވާއިން މި ބޭސް ބޭނުންކުރާ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ.
އަނގައިން ލިވާއަށް ޕެނަޑޯލްގެ ދަތުރު:
1. ތިބާ ގުޅަ ދިރުވާލައެވެ.
2. އެ ގުޅަ ތިބާގެ މަޢިދާއަށް ދެއެވެ. މިތާނގައި ގުޅައިގެ ބޭރު ފަށަލަ ވިރިގެންދެއެވެ.
3. ބޭސް ކުޑަ ގޮހޮރަށް ދެއެވެ. މިތަނުން ބޭސް ލޭއާ އެކުވެއެވެ.
4. މި ލޭ ސީދާ ލިވާއަށް ދެއެވެ.
5. ތިބާގެ ލިވާއަކީ ބޭސް ފުރަތަމަ ޕްރޮސެސްކުރާ ގުނަވަނެވެ. މިއަށް ކިޔަނީ ފުރަތަމަ-ފާސްވުމުގެ މެޓަބޮލިޒަމްއެވެ.
ފުރަތަމަ-ފާސްވުމުގެ މެޓަބޮލިޒަމްއަކީ ބޭހެއް ނުވަތަ ކެމިކަލްއެއް އަނގައިން ނެގުމަށްފަހު، އެ އެއްޗެއް ލޭއާ ގުޅުމުގެ ކުރިން ލިވާގައި ހިނގާ ކެމިކަލް މަރުޙަލާއެކެވެ. މި މަރުޙަލާގައި ލިވާއިން ބޭސް ނުވަތަ ކެމިކަލް ބަދަލުކޮށް، އޭގެ ބާރު ކުޑަކޮށް، ނުވަތަ އެކީ ނައްތާލައެވެ. މިއީ ހަށިގަނޑު ބޭރުން ވަންނަ ބައެއް މާއްދާތަކުން ރައްކާތެރިވުމަށް ހަށިގަނޑުން ގެންގުޅޭ ގޮތެކެވެ. މި މަރުޙަލާގެ ސަބަބުން، އަނގައިން ނަގާ ބޭހުގެ ބާރު ލޭއާ ގުޅޭއިރު ކުޑަވެފައި ހުރެއެވެ. އެހެންކަމުން، ބައެއް ބޭސްތައް އިންޖެކްޝަނުން ދިނުމަށް ޑޮކްޓަރުން ނިންމަނީ މި މަރުޙަލާ ދޫކޮށްލުމަށްޓަކައެވެ. ޕެނަޑޯލް މަޢިދާއިން ވަދެގެން ދިޔަ ނަމަވެސް، ޙަޤީޤީ ގެއްލުން ވަނީ ލިވާއަށެވެ.
ލިވާއިން ޕެނަޑޯލް ޕްރޮސެސްކުރާ ގޮތް
ލިވާއަށް އެސެޓަމިނޯފެން ލިބުމުން، އެ ހަށިގަނޑަށް ބޭނުންކުރަނީ ތިން މައިގަނޑު މަގަކުންނެވެ.
60%ގްލޫކުރޮނައިޒޭޝަން މެދުވެރިކޮށް (ރައްކާތެރި ކަމަށް ބުނެއެވެ.)
30% ސަލްފޭޝަން މެދުވެރިކޮށް (ރައްކާތެރި ކަމަށް ބުނެއެވެ.)
10%ސީވައިޕީ2އީ1 މެދުވެރިކޮށް، މިއިން އުފައްދަނީ (މިއީ ވަރަށް ވިހަ ބޮޑު މާއްދާއެކެވެ.)
ލިވާއިން އާންމު ގޮތެއްގައި ގްލޫޓަތިއޯން ބޭނުންކުރަނީ މި (އެންއޭޕީކިއުއައި) ވިހަ ބޭކާރުކުރުމަށެވެ. ނަމަވެސް:
– ތިބާ އާދަޔާ ޚިލާފަށް ގިނައިން ޕެނަޑޯލް ބޭނުންކުރާނަމަ
– ނުވަތަ ތިބާގެ ގްލޫޓަތިއޯން މަދުވެފައިވާނަމަ (ރޯދައަށް ހުރުމުން، ބަލިވެގެން، ނުވަތަ ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމުގެ ސަބަބުން)
– އެ ހިސާބުން އެންއޭޕީކިއުއައި ލިވާގައި އެއްވެ، ލިވާގެ ސެލްތައް މަރަން ފަށައެވެ.
މި އަދަދުތަކުގެ މުހިންމުކަން ކުޑަނުކުރާށެވެ. ހަމައެކަނި %10 ވިހައަށް ބަދަލުވާތީ އެއީ ކުޑަ އެއްޗެއް ކަމަކަށް ނުދެކޭށެވެ. އެ %10 އަކީ ތިބާގެ ލިވާ މުޅިން ހަލާކުކޮށްލުމަށް ފުދޭ މިންވަރެވެ. ކެމިކަލްއެއްގެ %1 އެއް ވިޔަސް – އެއީ މަރުގެންނަ އެއްޗެއްނަމަ – މަރާލުމަށް ފުދޭނެއެވެ.
ލިވާ ފެއިލްވުމުގެ އަލާމާތްތައް:
ލިވާގެ ސެލްތައް މަރުވާން ފަށާއިރު – ޚާއްޞަކޮށް އެސެޓަމިނޯފެން (ޕެނަޑޯލް) އޯވަރޑޯސްގެ ސަބަބުން – ވަކި ޖިސްމާނީ އަލާމާތްތައް ފެންނަން ފަށަފާނެއެވެ.
ފުރަތަމަ މަރުޙަލާ (24-72 ގަޑިއިރު):
– މަޑުމަޑުން ހޮޑުލެވުން، ވަރުބަލިވުން
– އަދި ލޮލަށް ފެންނަ އަލާމާތެއް ނުހުންނާނެ
ލިވާއަށް ގެއްލުންވަމުންދާ މަރުޙަލާ (72 ގަޑިއިރަށްފަހު):
- ޖޯންޑިސް – ހަން އަދި ލޮލުގެ ހުދުބައި ރީނދޫވުން
- ސައިކުލައިގެ / އަނދިރި ކުލައިގެ ކުޑަކަމުދާ އެއްޗެހި
- ދުޅަވުން (އީޑީމާ) – ބަނޑު ދުޅަވުން (އެސައިޓިސް)، ފައިތިލަ ދުޅަވުން
ޖޯންޑިސްއަކީ ގިނަފަހަރު ފުރަތަމަ ފެންނަ އިންޒާރުގެ ނިޝާނެވެ. މީހެއްގެ ގައިން ރީނދޫކަމެއް ފެންނަނަމަ އެމީހަކަށް އަވަސް ޑަކްޓަރީ ސަމާލުކަމެއް ބޭނުންވެއެވެ.
ޙަޤީޤީ ތަފާސްހިސާބު: ޕެނަޑޯލްގެ ލިޔެކިޔުންތަކުން ފެންނަ ގެއްލުންތައް
1. ޔޫކޭ ދިރާސާ – އެސެޓަމިނޯފެން ގުޅިފައިވަނީ ދޮށީ އުމުރުގެ މީހުންގެ ގުނަވަންތަކަށް ލިބޭ ގެއްލުމާ
2024 ގައި ޝާއިޢުކުރެވުނު ބޮޑު ދިރާސާއެއްގައި (އާތްރައިޓިސް ކެއަރ އެންޑް ރިސަރޗް) 65 އަހަރުން މަތީގެ 580،000 އަށްވުރެ ގިނަ މީހުން ބަލާފައިވެއެވެ. މި ދިރާސާއިން ދައްކާގޮތުގައި ޕެރަސެޓަމޯލް އާންމުކޮށް ބޭނުންކުރާ މީހުންގެ ތެރޭގައި މި ކަންކަމުގެ ރިސްކު މަތިވެއެވެ.
- ޕެޕްޓިކް އަލްސަރ 20%އިތުރުވެއެވެ.
- ގެސްޓްރޯއިންޓެސްޓައިނަލް ބްލީޑިންގ 36%އިތުރުވިއެވެ.
- ހާޓް ފެއިލިއަރ 9% އިތުރުވިއެވެ.
- ލޭ މަތިވުން 7% އިތުރުވިއެވެ.
- ކްރޮނިކް ކިޑްނީ ޑިޒީޒް 19% އިތުރުވިއެވެ.
ނިންމުން: ޕެރަސެޓަމޯލްގެ ގެއްލުންތައް އެންއެސްއައިޑީތަކާ އެއްވަރެވެ. އަދި ދޮށީ އުމުރުގެ މީހުންނަށް ފުރަތަމަ ދޭ ބޭހެއްގެ ގޮތުގައި މި ބޭސް ބޭނުންކުރުމާމެދު އަލުން ވިސްނަންޖެހެއެވެ.[1]
2. އެންއައިއެޗް – ސްޓެޓްޕާރލްސް ރިޕޯޓް އޮން ޓޮކްސިސިޓީ: [2] އެމެރިކާ ސަރުކާރާ ގުޅުންހުރި ޑޭޓާބޭސްއެއް ކަމަށްވާ ސްޓެޓްޕާރލްސްއިން ބުނާގޮތުގައި:
- ޕެރަސެޓަމޯލްއަކީ އެމެރިކާގައިލިވަރ ޓްރާންސްޕްލާންޓް ކުރަން ޖެހީ 1 ނަންބަރު ސަބަބެވެ.
- އަހަރަކު 56،000 އީއާރް ވިޒިޓް، 2،600 ހޮސްޕިޓަލައިޒޭޝަން، އަދި 500 މަރު މިއާ ގުޅިފައިވެއެވެ.
- އޯވަރޑޯސްތަކުގެ %50 އަކީ ގަސްތަކާއި ނުލައި ކެވިގެން އޯވާރޑޯސް ވަނީއެވެ.
- ލިވަރަށް ގެއްލުންވަނީ އެންއޭޕީކިއުއައި އިތުރުވެ، ގްލޫޓަތިއޯން %30 އަށްވުރެ ދަށަށް ދިޔުމުންނެވެ.
- މީގެ އިތުރުން ސްޓީވަންސް-ޖޮންސަން ސިންޑްރޯމް އަދި ޓީއީއެން ފަދަ މަދުން ފެންނަ ނުރައްކާތެރި ހަމުގެ ބަލިތަކާވެސް ގުޅިފައިވެއެވެ.
3. އައު ކަންބޮޑުވުން: ޕެނަޑޯލްއިން ސިކުނޑިވެސް ބަދަލުކުރެއެވެ.[3]
2025 ގައި ދަ ސަން (ޔޫކޭ) ގައި ޝާއިޢުކުރެވުނު މަޒުމޫނެއްގައި އޮހައިއޯ ސްޓޭޓް ޔުނިވަރސިޓީގެ ދިރާސާއެއް ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. އެ ދިރާސާއިން ދައްކާގޮތުގައި:
- ޕެރަސެޓަމޯލްއިން ރިސްކާ ގުޅިފައިވާ ނޭދެވޭ އިޙްސާސްތައް މަދުކުރެއެވެ.
- ޕެރަސެޓަމޯލް ބޭނުންކުރާ މީހުން ރިސްކު ނެގުމަށް – މިސާލަކަށް ނުރައްކާތެރިކޮށް ސައިކަލު ސްޓަންޓެއް ޖެހުމަށް – މަގުފަހި ކުރެ އެވެ.
- މީގެ އިތުރުން، އެހެން މީހުންނާމެދު އޯގާތެރިވުމާއި، ވޭން އިޙްސާސްކުރުމާއި، ކުށްތައް ދެނެގަތުން މަދުކޮށްފާނެއެވެ.
- މި ދިރާސާއިން ދޭހަވަނީ ޕެނަޑޯލްއިން ނިންމުންތައް ނިންމުމުގެ ޤާބިލުކަމަށް އަސަރުކޮށް، އިޙްސާސްތަކުން ލިބޭ އިންޒާރުތައް ކުޑަކޮށްފާނެ ކަމެވެ.
ދަޢުވާ: “ގިނަ މީހުން ޕެނަޑޯލް ބޭނުންކުރާތީ، އެ ކެއުމަކީ ގެއްލުމެއް ނެތް ކަމެކެވެ.”
ޢިލްމީ ގޮތުން؟ ދޮގު. އެ ބަޔާނަކީ ޢިލްމީ ގޮތުން ރަނގަޅު ބަޔާނެއް ނޫނެވެ. ގިނަ މީހުން އެއްޗެއް ބޭނުންކުރާތީ، ވަގުތުން ގެއްލުމެއް ނުވާތީ އެއީ ގެއްލުމެއް ނެތް އެއްޗެއް ކަމަކަށް ނުބެލެވޭނެއެވެ. މިއީ އޭގެ ސަބަބުތަކެވެ:
1. މިންވަރު މުހިންމެވެ.
ޕެނަޑޯލް ކިރިޔާވެސް ރައްކާތެރިވަނީ ހަމައެކަނި ވަކި ހަނި މިންވަރެއްގައެވެ. 24 ގަޑިއިރުގެ ތެރޭގައި އެންމެ 8 ގުޅަ (4 ގްރާމް) އިން ވެސް ވިހަ ވެދާނެއެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގައި ލިވާ ފެއިލްވުމުގެ އެންމެ މައިގަނޑު ސަބަބުތަކުގެ ތެރެއިން އެކެކެވެ.
2. “އާދައިގެ” މިންވަރުން ވެސް ބައެއް މީހުންނަށް ގެއްލުން ވެދާނެއެވެ.
- • ލިވާގެ ބައްޔެއް ހުންނަ މީހުން
- ރޯދައަށް ތިބޭ ނުވަތަ ރަނގަޅަށް ކާނާ ނުލިބޭ މީހުން
- ބަނގުރާ ބޭނުންކުރާ މީހުން
- ކުޑަކުދިން ނުވަތަ ދޮށީ އުމުރުގެ މީހުން
- ނޭނގި ޕެރަސެޓަމޯލް އެކުލެވޭ އެކި ބޭސްތައް އެއްކޮށް ބޭނުންކުރާ މީހުން
“މިއީ ގެއްލުމެއް ނެތް އެއްޗެކެވެ.” ފަދަ ޢާންމު ބަޔާންތަކަކީ ނުރައްކާތެރި ގޮތަކަށް އޮޅުވާލާ ބަޔާންތަކެކެވެ.
3. ގިނައިން ބޭނުންކުރުން = ރައްކާތެރިކަމެއް ނޫން
ސިނގިރެޓް، އެސްބެސްޓޮސް، އަދި ތަލިޑޮމައިޑް ވެސް ވަރަށް ގިނައިން ބޭނުންކުރެވުނެވެ. މަޤްބޫލުވުމަކީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ޢިލްމީ ހެއްކެއް ނޫނެވެ.
މި ކެމިކަލް އިތުރު ކޮން ތަންތާ ފޮރުވިފައި ވޭ؟
ޕެރަސެޓަމޯލް ގިނަ ބޭސްތަކުގައި އެކި ނަންނަމުގައި ފޮރުވިފައި ހުރެއެވެ.
– ޓައިލެނޯލް، ނައިކުއިލް، ޑޭކުއިލް، ތެރަފްލޫ، އެކްސެޑްރިން، ވައިކޮޑިން، ޕަރކޮސެޓް، ޕެނަޑޯލް އެކްސްޓްރާ، ކާލްޕޯލް، ޓައިނޯލް، ޕީ-500، ޕީ-650، ސުމޯލް، ކޯލްޑްރިޑް، ފްލޫކޯލްޑް، ޑީ-ކޯލްޑް ޓޯޓަލް
ގިނަ މީހުން އޯވަރޑޯސްވަނީ އެމީހުން ޕެރަސެޓަމޯލް އެކުލެވޭ އެކި ބާވަތްތައް ބޭނުންކުރިކަން ނޭނގިއެވެ.
ތިބާ މަރާލަފާނެ އެއްޗެއް ކީއްވެ ބޭނުންކުރަނީ؟
ޕެނަޑޯލްއަކީ ގެއްލުމެއް ނެތް އެއްޗެއް ނޫނެވެ. މިއީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ހަނި ދާއިރާއެއް އޮތް، އަޑުމަޑު ނަމަވެސް ނުރައްކާތެރި ރިސްކުތަކެއް ހުރި، އަދި މާބޮޑު ޙަޤީޤީ ފައިދާއެއް ނެތް ބޭހެކެވެ. މިއިން ތިބާގެ ލިވާއަށް ގެއްލުންދީ، ނުރައްކާ އިޙްސާސްކުރުމުގެ ސިކުނޑީގެ ޤާބިލުކަމަށް އަސަރުކޮށް، އަދި ގުނަ ނުކުރެވޭހާ ގިނަ ބޭސްތަކުގައި ފޮރުވިފައި ހުރެދާނެއެވެ.
މަރާލުމަށް ކަޓަރެއް ނުވަތަ ވިހައެއް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު، އެއީ ހަމައެކަނި ތިބާ މާބޮޑަށް އިތުބާރުކުރި ގުޅައަކަށް ވެދާނެއެ އެވެ. މި މަޢުލޫމާތު ޕެނަޑޯލްއަކީ ގެއްލުމެއް ނެތް އެއްޗެއް ކަމަށް ޤަބޫލުކުރާ މީހަކާ ޙިއްޞާކުރާށެވެ.
ޑިސްކްލެއިމަރ: މި މަޢުލޫމާތު ދީފައިވަނީ ހަމައެކަނި ތަޢުލީމީ ބޭނުމަށްޓަކައެވެ. މިއީ ޞިއްޙީ ލަފައެއް ނުވަތަ ފަރުވާއެއްގެ ބަދަލެއް ނޫނެވެ. އެއްވެސް ބޭހެއް ބޭނުންކުރުމުގައި ނުވަތަ ހުއްޓާލުމުގައި އަބަދުވެސް ޑޮކްޓަރެއްގެ ނުވަތަ ޞިއްޙީ ފަރުވާދޭ ފަރާތެއްގެ ލަފާ ހޯދަންވާނެއެވެ. ކޮންމެ މީހެއްގެ ޞިއްޙީ ޙާލަތު ތަފާތުވާނެތީ، ބޭސް ބޭނުންކުރުމުގެ ރިސްކުތަކާއި ފައިދާތައް ވަކިވަކި ފަރުދުންނަށް ތަފާތުވެދާނެއެވެ. އަމިއްލައަށް އެއްވެސް ޞިއްޙީ ނިންމުމެއް ނިންމުމުގެ ކުރިން އަބަދުވެސް ކަމާބެހޭ ޞިއްޙީ ފަންނުވެރިއެއްގެ ލަފާ ހޯއްދަވާށެވެ.
[1] https://acrjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/acr.25471
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441917/
[3] Urgent paracetamol warning after world’s most common painkiller found to have bizarre side effect | The Irish Sun https://www.thesun.ie/health/14977171/paracetamol-warning-worlds-most-common-painkiller-risk-taking/
