ބްރެޒިލްގައި ރަން ނެގުމުގައި މަރކިއުރީ ބޭނުންކުރުމުގެ ސަބަބުން ނުރައްކާތެރި ޞިއްޙީ އަދި ތިމާވެށީގެ މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވަމުންދާކަން ދިރާސާއަކުން ދައްކައިފިއެވެ. ދިރާސާގައި ބައިވެރިވި ގިނަ މީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު ރައްކާތެރި މިންވަރަށްވުރެ މަތިވެފައިވާއިރު، ބައެއް ކުދިންގެ ކިބައިން ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް އުނިކަމުގެ އަލާމާތްތައް ފެނިފައިވެއެވެ.
މެތިލް މަރކިއުރީ ވިހައަށް ހާމަވުމުގެ ސަބަބުން ކުޑަކުދިންގެ ސިކުނޑީގެ ތަރައްޤީއަށް ނޭދެވޭ އަސަރުކޮށް، އޯޓިޒަމް ފަދަ ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއޯޑަރތައް ޖެހޭކަން ދިރާސާއިން ދައްކައެވެ. މި ދިރާސާގައި ބައިވެރިވި 15 އިންސައްތަ ކުދިންގެ ކިބައިން ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް އުނިކަމުގެ އަލާމާތްތައް ފެނިފައިވާކަން ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި ދިރިއުޅޭ ބައެއް މައިންބަފައިން ވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންގެ ކިބައިން އޯޓިޒަމްގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަމުންދާކަމަށް ރިޕޯޓުކޮށްފައެވެ. މި ދިރާސާއިން ހާމަވަނީ ތިމާވެށި ރައްކާތެރިކުރުމާއި، ޣައިރު ޤާނޫނީ ރަން ނެގުން ހުއްޓުވުމާއި، މަރކިއުރީގެ ބޭނުންކުރުން މަދުކުރުމަށް އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުމުގެ މުހިންމުކަމެވެ.
ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިއްޔާ، އެޗްޕީއޭ އަދި ސީޑީސީ ފަދަ ޞިއްޙީ އިދާރާތަކުން އެއްބަސްވާ ގޮތުގައި މެތިލްމަރކިއުރީއަކީ ނިއުރޯޓޮކްސިކް މާއްދާއެކެވެ. މިނަމާޓާ ކޮންވެންޝަން އެކުލަވާލެވިފައިވަނީ މެތިލްމަރކިއުރީ މަނާކުރުމަށްޓަކައެވެ. ވެކްސިންތަކުގައި ހުނަ މަރކިއުރީ ކަމުގައިވާ އެތިލްމަރކިއުރީއަކީ ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ރައްކާތެރި އެއްޗެއްކަމަށް މިއިދާރާތަކުން ދަޢުވާ ކުރެއެވެ. ތަފްސީލީ ރިޕޯޓު ކިޔަން ބޭނުންވާ ބޭފުޅުން އަންނަވި ޕެރެގރާފްތައް ކިޔާލައްވާށެވެ.
ރަން ނެގުމުގައި މަރކިއުރީ ބޭނުންކުރުމާއި ވިހައަށް ހާމަވުން:
ބްރެޒިލްގެ އެމެޒޯން ބޭސިންގައި، ޚާއްޞަކޮށް ޕަރާ ސްޓޭޓުގައި، ޣައިރު ޤާނޫނީ ގޮތުގައި ރަން ނެގުމުގައި މަރކިއުރީ ބޭނުންކުރުމުގެ ސަބަބުން ނުރައްކާތެރި ޞިއްޙީ އަދި ތިމާވެށީގެ މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވަމުންދާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި ޣައިރު ޤާނޫނީ ރަން ނަގާ މީހުން މަރކިއުރީ ބޭނުންކޮށްގެން ރަނުގެ އެމަލްގަމް އުފައްދައި، އެ އަންދާލުމުގެ ސަބަބުން މަރކިއުރީ ކޯރުތަކަށާއި ކާނާގެ ޗެއިންއަށް ވަދެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ޚާއްޞަކޮށް ކޯރު ކައިރީގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންނާއި އަސްލު ރައްޔިތުންގެ ކޮމިއުނިޓީތަކުގެ މައިގަނޑު ކާނާއަކަށްވާ މަސް ތަޣައްޔަރުވެއެވެ.
ވޭތުވެދިޔަ ދިހަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ހެދިފައިވާ ސައިންޓިފިކް ދިރާސާތަކާއި ޞިއްޙީ ރިޕޯޓުތަކުން ދައްކާގޮތުގައި، މައިނިންގެ އަސަރު ކުރާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި މަރކިއުރީ ހާމަވުން މަތިވެފައިވެއެވެ. އަދި އެހެން ސަރަޙައްދުތަކާ އަޅާބަލާއިރު މި ސަރަޙައްދުތަކުގައި ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއޯޑަރތައް (އޯޓިޒަމް ފަދަ ޙާލަތްތަކާއި އެހެނިހެން ތަރައްޤީގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަން) އާދަޔާ ޚިލާފަށް މަތިވެފައިވެއެވެ. އިތުރުވަމުންދާ ސައިންޓިފިކް ހެކިތަކާއި، ޞިއްޙީ ރިޕޯޓުތަކާއި، ތަނުގެ އަސްލު ރައްޔިތުންގެ ހެކިބަސްތަކުން ދައްކާގޮތުގައި، ޣައިރު ޤާނޫނީ މައިނިންގ ސަބަބުން މަރކިއުރީއަށް ހާމަވުމާއި އެ ސަރަޙައްދުގެ ކުޑަކުދިންގެ މެދުގައި ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއޯޑަރތައް އިތުރުވުމާ ދެމެދު ވަރުގަދަ ގުޅުމެއް ވެއެވެ.
މިއީ ޖަޕާނުގައި ދިމާވި މިނަމާޓާ ބަލީގެ (މެތިލް މަރކިއުރީ ވިހަވުމުގެ) ހިތާމަވެރި ހާދިސާއާ އެއްގޮތް ކަމެކެވެ. އެތާނގައި މަރކިއުރީއަށް ހާމަވުމުގެ ސަބަބުން ޖީލުތަކަކަށް ނުކުޅެދުންތެރިކަން ކުރިމަތިވިއެވެ. ނަމަވެސް، ބްރެޒިލްގައި މި ކާރިސާ ދަނީ ކޯރު ކައިރީގައި ދިރިއުޅޭ މުޖުތަމަޢުތަކުގައި އަޑުމަޑުކޮށް ކުރިއަށެވެ. މިކަމަކީ ކަންބޮޑުވާންޖެހޭ މައްސަލައެއް ކަމުގައި ފާހަގަކުރެވެއެވެ.
މައިނިންގގެ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއޯޑަރތައް މަތިވުން:
ޕަރާގެ ޣައިރު ޤާނޫނީ މައިނިންގ އާއި ގުޅިގެން ނެރެފައިވާ މެޑިކަލް ރިޕޯޓުތަކުން ދައްކާގޮތުގައި، މަރކިއުރީއަށް ހާމަވާ ކުދިންގެ މެދުގައި ތަރައްޤީގެ ޑިސްއޯޑަރތައް (އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމްގެ ސިފަތަކާއި، ސިކުނޑީގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއި، މަދުން ފެންނަ ނިއުރޮލޮޖިކަލް ސިންޑްރޯމްތައް) އިތުރުވެފައިވެއެވެ.
ނޭޝަނަލް ސްކޫލް އޮފް ޕަބްލިކް ހެލްތު (އީއެންއެސްޕީ)، އޮސްވަލްޑޯ ކްރޫޒް ފައުންޑޭޝަން (ފިއޯކްރޫޒް) ގެ ދިރާސާވެރިއެއް ކަމަށްވާ ޕައުލޯ ބަސްޓާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، “ވޭތުވެދިޔަ ދިހ ދިހަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ޖިސްމާނީ އުނިކަމާއި، ސިކުނޑީގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއި، މަދުން ފެންނަ ނިއުރޮލޮޖިކަލް ސިންޑްރޯމްތަކާއެކު އުފަންވާ ކުދިން އިތުރުވަމުންދާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.”[1]
މަރކިއުރީއަށް ހާމަވުމާއި އޭގެ ތުއްތުކުދިންނަށް ކުރާ އަސަރު:
ދަ ލޭންސެޓް ނިއުރޮލޮޖީ، 2014 ގައި، ޑރ. ފިލިޕް ގްރޭންޖީން އަދި ޑރ. ފިލިޕް ލޭންޑްރިގަން ވިދާޅުވެފައިވަނީ “ތަރައްޤީވަމުންދާ އިންސާނީ ސިކުނޑިއަކީ ވިހަ ކެމިކަލްތަކުގެ އަސަރަށް ވަކިން ޚާއްޞަ ގޮތެއްގައި ހުށަހެޅިފައިވާ އެއްޗެކެވެ… ބޮޑެތި މީހުންނަށް އެއްވެސް އަސަރެއް ނުކުރާ ނުވަތަ ކުޑަ އަސަރެއް ކުރާ މިންވަރުގެ ކުޑަ އަދަދަކުން ކެމިކަލްތަކަށް ހުށަހެޅުމުގެ ސަބަބުން ކުޑަކުދިންގެ ސިކުނޑިއަށް ދާއިމީ ގެއްލުން ލިބިދާނެއެވެ.” [2]
މިއިން ދޭހަވަނީ ތަރައްޤީވަމުންދާ ތުއްތު ކުއްޖާގެ ސިކުނޑީގެ ނާޒުކުކަމެވެ. ތުއްތު ކުދިންގެ ސިކުނޑިއަކީ ތަރައްޤީވަމުންދާ އެއްޗަކަށްވުމުން، ވިހަ ކެމިކަލްތަކުގެ އަސަރު ކުޑަ މިންވަރުންވެސް ބޮޑަށް ކުރާނެކަމެވެ. ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރަކުން ވިހަ ކެމިކކެމިކަލްތަކަށް ހުށަހެޅުނު ނަމަވެސް، ކުޑަކުދިންގެ ސިކުނޑިއަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ލިބިދާނެއެވެ. އަދިއެއާއު، ކެމިކަލްތަކުގެ ސަބަބުން ތުއްތު ކުދިންގެ ސިކުނޑިއަށް ލިބޭ ގެއްލުމަކީ ދާއިމީ ގެއްލުމަކަށް ވެދާނެކަމެވެ. ބޮޑެތި މީހުންނަށް އެއްވެސް އަސަރެއް ނުކުރާ ނުވަތަ ކުޑަ އަސަރެއް ކުރާ މިންވަރުގެ ކެމިކަލްތަކުން ކުޑަކުދިންނަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ލިބިދާނެއެވެ. ސައިންސުވެރިންގެ ބަސްތަކުން އަލިއަޅުވާލަނީ ކުޑަކުދިންގެ ސިކުނޑި ތަރައްޤީވާ މުއްދަތުގައި ތިމާވެށީގައި ހުންނަ ވިހަ ކެމިކަލްތަކުން ރައްކާތެރިވުމުގެ މުހިންމުކަމަށެވެ.
މެތިލްމަރކިއުރީ އަދި ނިއުރޯޓޮކްސިސިޓީ:
ނިއުރޯޓޮކްސިސިޓީ އަކީ މިއީ ވިހަ މާއްދާތަކުގެ ސަބަބުން ސިކުނޑިއާއި ނާރުތަކުގެ ނިޒާމަށް ލިބޭ ގެއްލުމެވެ. މެތިލްމަރކިއުރީއަކީ ވިހެއުމުގެ ކުރިން މަންމަގެ ހަށިގަނޑުން ދަރިފުޅުގެ ހަށިގަނޑަށް ވަދެ، އަދި ލޭއާއި ސިކުނޑި ވަކިކުރާ ފާރު (ބްލަޑް-ބްރެއިން ބެރިއަރ) ހުރަސްކޮށް ސިކުނޑިއަށް ވަދެވޭ މާއްދާއެކެވެ. މި މާއްދާ ދަރިފުޅުގެ ހަށިގަނޑުގައި އެއްވެ، މަންމަގެ ލޭގައި ހުންނަ މިންވަރަށްވުރެ ދެ ގުނައަށް ވުރެ ގިނައިން (ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނައިން) ދަރިފުޅުގެ ހަށިގަނޑުގައި އެއްވެ ހުރެދާނެ އެވެ. އެ މީގެ ސަބަބުން ތަރައްޤީވަމުންދާ ސިކުނޑިއަށް އަނބުރާ ރުޖޫޢަ ނުކުރެވޭނެ ގެއްލުންތަކެއް ލިބެއެވެ. މީގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން:
- ސިކުނޑީގެ ތަރައްޤީއަރައްޤީއަށް ލަސްކަން އައުން: ކުއްޖާގެ ސިކުނޑި ޢާންމު ގޮތެއްގައި ތަރައްޤީވާންޖެހޭ މިންވަރަށް ތަރައްޤީ ނުވެ، ތަރައްޤީވުމުގެ ލަސްކަމެއް އާދެއެވެ.
- ވިސްނުމުގެ ޤާބިލުކަން ދަށްވުން: ކުއްޖާގެ ވިސްނުމުގެ ޤާބިލުކަން (ކޮގްނިޓިވް ފަންކްޝަން) ދަށްވެއެވެ. މީގެ ސަބަބުން އުނގެނުމަށާއި މައްސަލަ ޙައްލުކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- މެމޮރީއަށް އަސަރުކުރުން: ކުއްޖާގެ ހަނދާން ބެހެއްޓުމުގެ ޤާބިލުކަމަށް އަސަރުކޮށް، އާ މަޢުލޫމާތު ދަސްކުރުމަށާއި ހަނދާންކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- މޮޓަރ ސްކިލްސްއަށް އަސަރުކުރުން: ކުއްޖާގެ ހަރަކާތްތެރިކަމާއި ގުޅޭ ހުނަރުތަކަށް (މޮޓަރ ސްކިލްސް) އަސަރުކޮށް، ހަރަކާތްތައް ކޯޑިނޭޓްކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ބަހުގެ ތަރައްޤީއަށް އަސަރުކުރުން: ކުއްޖާގެ ވާހަކަދެއްކުމާއި ބަހުގެ ތަރައްޤީއަށް އަސަރުކޮށް، ބަސް ދަސްކުރުމާއި މުޢާމަލާތްކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ސަމާލުކަން ދިނުމަށް ދަތިވުން: ކުއްޖާއަށް ސަމާލުކަން ދިނުމަށާއި އެއް ކަމަކަށް ފޯކަސްކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ސުލޫކީ މައްސަލަތައް: އުޅުމުގައި އެކި ބާވަތުގެ މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވެ، އިޖްތިމާޢީ ގުޅުންތަކަށް އަސަރުކުރެއެވެ.
- ސެންސަރީ ޕްރޮސެސިންގއަށް އަސަރުކުރުން: އިހުސާސްތައް ދެނެގަތުމާއި މާޙައުލުން ލިބޭ މަޢުލޫމާތު ރަނގަޅަށް މާނަކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ނިއުރޮލޮޖިކަލް މައްސަލަތައް: ފިޓްޖެހުން ނުވަތަ ސެރެބްރަލް ޕާލްސީ ފަދަ ނިއުރޮލޮޖިކަލް މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވުމުގެ ފުރުޞަތު އިތުރުވެއެވެ.
- ހޯމޯން ނިޒާމަށް އަސަރުކުރުން: ހަށިގަނޑުގެ ހޯމޯން ނިޒާމަށް އަސަރުކޮށް، ކުއްޖާގެ ޖިސްމާނީ އަދި ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމަށް އަސަރުކުރެއެވެ.
- އައި.ކިއު ދަށްވުން: ކުއްޖާގެ އިންޓެލިޖެންސް ކޯޝަންޓް (އައި.ކިއު) ދަށްވެ، ޢާންމު ވިސްނުމުގެ ޤާބިލުކަން ދަށްވެއެވެ.
- އުނގެނުމުގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަން: ސްކޫލުގައި އުނގެނުމަށް ދަތިވެ، ޚާއްޞަ އެހީއަށް ބޭނުންވާ ކުދިންގެ ގޮތުގައި ކުއްޖާ ކްލެސިފައިވުމުގެ ފުރުޞަތު އޮވެއެވެ.
- އިޖްތިމާޢީ ހުނަރުތަކަށް އަސަރުކުރުން: އެހެން މީހުންނާ ގުޅުން ބަދަހިކުރުމާއި، އިޖްތިމާޢީ މާޙައުލުގައި އުޅުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- އިމޯޝަނަލް ރެގިއުލޭޝަންގެ މައްސަލަތައް: އިހުސާސްތައް ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ދަތިވެ، ފަސޭހައިން ރުޅިއައުން ނުވަތަ ކަންބޮޑުވުން ފަދަ ކަންކަން ދިމާވެއެވެ.
- އޮޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމް ޑިސޯޑަރ: އޮޓިޒަމްގެ ސިފަތައް ފެނުން
- ވިޝުއަލް-ސްޕޭޝަލް ސްކިލްސްއަށް އަސަރުކުރުން: ތަންތަން ދެނެގަތުމާއި، ކުރެހުން ފަދަ ކަންކަމަށް ދަތިވެއެވެ.
- އެގްޒެކެޓިވް ފަންކްޝަނިންގއަށް އަސަރުކުރުން: ރޭވުންތެރިކަމާއި، ކަންކަން އިސްނަގައިގެން ކުރުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ހަނދާން ކުރު މުއްދަތަކަށް ބެހެއްޓުމަށް ދަތިވުން: ކުރު މުއްދަތަކަށް މަޢުލޫމާތު ހަނދާނުގައި ބެހެއްޓުމަށް ދަތިވެއެވެ.
- ސްޓްރެސް އަދި ޒިރާއަށް ރެސްޕޮންޑްކުރުމަށް ދަތިވުން: ނަފްސާނީ ގޮތުން ބަރުދާސްތުކުރުމުގެ ޤާބިލުކަން ދަށްވެއެވެ.
- ދިގު މުއްދަތުގެ ނިއުރޮލޮޖިކަލް މައްސަލަތައް: މުސްކުޅިވުމާއެކު އަލްޒައިމާސް ނުވަތަ ޕާކިންސަންސް ފަދަ ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު އިތުރުވެއެވެ.
ފިއޯކްރޫޒްގެ ޑރ. ޕައުލޯ ބަސްޓާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، “މަރކިއުރީގެ ވިހަ ޔަނޮމާމީ (ރަން މައިންކުރާ ސަރަހައްދުގައި) ކުޑަކުދިންގެ ސިކުނޑީގެ ތަރައްޤީއަށް ނުރައްކާތެރި އަސަރުތަކެއް ކުރަމުންދެއެވެ.” [3]
ސަރަހަހައްދުގެ ސައިންޓިފިކް ހެކިތަކާއި ރިޕޯޓުތައް:
2020 ވަނަ އަހަރުގެ ދިރާސާ، ފިއޯކްރޫޒް ގެ މުންދުރުކުގެ ތަޣައްޔަރުވުން ދިރާސާ [4]: މި ދިރާސާއަކީ ބްރެޒިލްގެ އެންމެ އިސް ޕަބްލިކް ހެލްތު ރިސާރޗް އިންސްޓިޓިއުޝަނެއް ކަމަށްވާ ފިއޯކްރޫޒް (ފުންދަސާއޯ އޮސްވަލްޑޯ ކްރޫޒް) އާއި ވޯލްޑް ވައިޑް ފަންޑް ފޮރ ނޭޗަރ (ޑަބްލިއުޑަބްލިއުއެފް) ގެ ބްރެޒިލް ގޮފި ކަމަށްވާ ޑަބްލިއުޑަބްލިއުއެފް-ބްރެޒިލް ގުޅިގެން ހެދި ދިރާސާއެކެވެ.
ސާމްޕަލްކުރެވުނު ހުރިހާ މީހެއްގެ އިސްތަށިގަނޑުގައި މަރކިއުރީ ހުރިކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. “ފިއޯކްރޫޒް އާއި ޑަބްލިއުޑަބްލިއުއެފް-ބްރެޒިލް ގުޅިގެން ހެދި ދިރާސާއިން ދައްކާގޮތުގައި ދިރާސާގައި ބައިވެރިވި ހުރިހާ މީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި މި ތަޣައްޔަރުކުރާ މާއްދާ ހުރެއެވެ.”
60 އިންސައްތަ މީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު ޞިއްޙީ އިދާރާތަކުން ކަނޑައަޅާފައިވާ ރައްކާތެރި މިންވަރަށްވުރެ މަތިވެފައިވެއެވެ. “ކޮންމެ 10 ބައިވެރިއަކުން 6 މީހެއްގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު ރައްކާތެރި މިންވަރަށްވުރެ މަތިވެފައިވެއެވެ: ގާތްގަނޑަކަށް 57.9 އިންސައްތަ ބައިވެރިންގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު 6μg.g⁻¹ އަށްވުރެ މަތިވެފައިވެއެވެ. މިއީ ޞިއްޙީ އިދާރާތަކުން ކަނޑައަޅާފައިވާ އެންމެ މަތީ ރައްކާތެރި މިންވަރެވެ.”
15 އިންސައްތަ ކުދިންގެ ކިބައިން ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް އުނިކަމުގެ އަލާމާތްތައް ފެނުނެވެ. “ކުޑަކުދިންނަށްވެސް މީގެ އަސަރުކުރެއެވެ: ގާތްގަނޑަކަށް 15.8 އިންސައްތަ ކުދިންނަށް ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޓެސްޓުތަކުގައި މައްސަލަތައް ދިމާވިއެވެ.”
2019 ވަނަ އަހަރުގެ ދިރާސާ: ހުރިހާ މަސް ސާމްޕަލްތަކުން މަރކިއުރީ ފެނުން: 2019 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު އަދި ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައި ހެދުނު ދިރާސާއަކުން 200 ތަނުގެ ރައްވެހިންގެ މީހުންގެ އިސްތަށިގަނޑު ތަޙްލީލުކުރެވުނެވެ. ހުރިހާ މީހެއްގެ ހަށިގަނޑުގައި މަރކިއުރީ ހުރިކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ކޮބާ؟ މަހެވެ. 17 ބާވަތުގެ 88 މަސް ސާމްޕަލް ތަޙްލީލުކުރުމުން، ހުރިހާ މަހެއްގައިވެސް ނުރައްކާތެރި މިންވަރަކަށް މަރކިއުރީ ހުރިކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ.
މަރކިއުރީ އާއި އެރަށުގެ އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމްގެ އަލާމާތްތައް:
މި ސަރަޙައްދުތަކުގައި ދިރިއުޅޭ މައިންބަފައިން ވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންގެ ކިބައިން އޯޓިޒަމާއި އެއާ ގުޅުންހުރި ޑިސްއޯޑަރތަކުގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަމުންދާކަމަށް ރިޕޯޓުކޮށްފައެވެ. އެމީހުން ބިރުގަންނަނީ މިކަން މަރކިއުރީއަށް ހާމަވުމާ ގުޅިފައިވާ ތީއެވެ. “އަހަރެންގެ ދަރިފުޅަށް ދެ އަހަރުވީއިރު، އޭނާގެ ޓީޗަރުން ފާހަގަކުރި އޭނާގެ ވައްޓަފާޅިތަކުން އޯޓިޒަމްގެ ޝައްކު އުފެދުނެވެ.” މިހެން ބުނެފައިވަނީ އަލްޓަރް ދޯ ޗާއޯގައި ދިރިއުޅޭ މަންމައެއް އަދި ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރޮފެސަރެއް ކަމަށްވާ ލުސިއާނާ ފްރާންސާއެވެ. [5]
އަވަހަށް މެޑިކަލް ޓެސްޓުތަކުން ދެއްކި ގޮތުގައި އޭނާގެ ކުޑަ ދަރިފުޅުގެ އިސްތަށިގަނޑާއި ހަށިގަނޑުގައި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު މަތިވެފައިވެއެވެ. ދެއަހަރާއި ހަ މަސް ދުވަހުގެ މުއްދަތަކަށް އޭނާއަށް އިންޓެންސިވް ފަރުވާއެއް (ހެވީ މެޓަލްސް ނައްތާލުމަށް ކީލޭޝަން ތެރަޕީ ހިމެނޭ ގޮތަށް) ދެވުނެވެ. “މިއަދު އަހަރެންގެ ދަރިފުޅުގެ ކިބައިން އޯޓިޒަމްގެ އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުފެނެއެވެ،” އޭނާ ބުނެފައިވެއެވެ. “އޭނާގެ ޑައިގްނޯސިސްއަކީ ކޮބައިކަން ނުވަތަ ފަރުވާއިން އެކަން ބަދަލުވިކަން އަހަރެންނަކަށް ޔަޤީންކޮށް ނޭނގެއެވެ. މިއީ މެޑިކަލް ދާއިރާގައި އެއްބަސްވެވިފައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު މަންމައެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން މަރކިއުރީ ނައްތާލުމަށްފަހު އޭނާގެ ތަރައްޤީގައި ވަރަށް ބޮޑެތި ކުރިއެރުންތަކެއް ލިބުނުކަން އަހަރެންނަށް ފެނުނެވެ.” ލުސިއާނާ ފާހަގަކުރި ގޮތުގައި ޓަޕަޖޯސް ސަރަޙައްދުގެ އެތައް މަންމައިންނެއް އޯޓިޒަމްގެ އަލާމާތްތައް ހުރި ކުދިންނާ ގުޅޭގޮތުން އޭނާއާ ވާހަކަދައްކަން އަންނަމުންދެއެވެ. އަދި ގިނަ ޢާއިލާތަކަށް އޭނާގެ ޢާއިލާއިން ހޯދި ޚާއްޞަ ފަރުވާ ހޯދުމުގެ ވަސީލަތްތައް ނެތްކަން އޭނާ ފާހަގަކުރެއެވެ.
އިސްތަށިގަނޑުން ނެގުނު ސާމްޕަލްތައް ޓެސްޓުކުރުމުން ދެއްކި ގޮތުގައި އެ ކުއްޖާގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި މަރކިއުރީގެ މިންވަރު ވަނީ ވޯލްޑް ހެލްތު އޯގަނައިޒޭޝަން (ޑަބްލިއުއެޗްއޯ) އިން ކަނޑައަޅާފައިވާ ރައްކާތެރި މިންވަރަށްވުރެ މަތިވެފައެވެ. ދެއަހަރާއި ހަ މަސް ދުވަހުގެ މުއްދަތަކަށް އޭނާއަށް ކީލޭޝަން[6] ކިޔާ މެޑިކަލް ފަރުވާއެއް ދެވުނެވެ. މިއީ ހަށިގަނޑުން މަރކިއުރީ ނައްތާލުމަށް އަމާޒުކޮށްގެން ދެވޭ ވަރަށް ހަރުކަށި ޕްރޮޓޮކޯލެކެވެ. މީގެ އިތުރުން އެހެނިހެން ޞިއްޙީ ފަރުވާތައްވެސް ދެވުނެވެ.
“މިއަދު އަހަރެންގެ ދަރިފުޅުގެ ކިބައިން އޯޓިޒަމްގެ އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުފެނެއެވެ. އޭނާގެ ޑައިގްނޯސިސްއަކީ ކޮބައިކަން ނުވަތަ ފަރުވާއިން އެކަން ބަދަލުވިކަން އަހަރެންނަކަށް ޔަޤީންކޮށް ނޭނގެއެވެ. މިއީ މެޑިކަލް ދާއިރާގައި އެއްބަސްވެވިފައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު މަންމައެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އޭނާގެ ތަރައްޤީގައި ވަރަށް ބޮޑެތި ކުރިއެރުންތަކެއް ލިބުނުކަން އަހަރެންނަށް ފެނުނެވެ،” ލުސިއާނާ ބުނެފައިވެއެވެ.
“މި ސަރަޙައްދުގެ މަންމައިން އަހަރެންގެ ގާތަށް އައިސް އެމީހުންގެ ކުދިންގެ ކިބައިން އޯޓިޒަމްގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަ ވާހަކަ ބުނުމަކީ އާންމު ކަމެކެވެ. އަހަރެން ވަރަށް ކަންބޮޑުވޭ. އެއީ އަހަރެމެންގެ މަގު އެހެން ކުދިންނާއެކުވެސް ތަކުރާރުވާނެތޯ އަހަރެންނަކަށް ނޭނގޭތީއެވެ. އަދި މި ސަރަޙައްދުގެ ގިނަ ޢާއިލާތަކަށް އަހަރެން ކުރި ކަންތައްތައް ކުރުމުގެ ވަސީލަތްތައް ނެތްކަން އަހަރެންނަށް އެނގޭތީއެވެ.”
މިފަދަ ތަކުރާރުވަމުންދާ ރިޕޯޓުތަކުން މައިނިންގގެ އަސަރު ކުރާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި މަރކިއުރީގެ ވިހަވުމުގެ ސަބަބުން އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމް ޑިސްއޯޑަރތަކަށް ނުވަތަ އެފަދަ ތަރައްޤީގެ ލަސްކަމަށް މަގުފަހިވެދާނެކަމުގެ ކަންބޮޑުވުންތައް އިތުރުވެއެވެ.
ޑިސްކްލެއިމަރ: ކީލޭޝަން ތެރަޕީއަކީ ހެވީ މެޓަލް ޕޮއިޒަނިންގ (ބޮޑެތި މަޢުދަނުތަކުގެ ވިހަވުން) ކަށަވަރުވެފައިވާ ޙާލަތްތަކުގައި ބޭނުންކުރާ، ޞިއްޙީ ގޮތުން ޤަބޫލުކުރެވޭ ފަރުވާއެއް ކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. ނަމަވެސް، އޮޓިޒަމް ފަދަ ޙާލަތްތަކަށް މި ފަރުވާ ބޭނުންކުރުމަކީ އަދިވެސް ޚިލާފު އުފެދިފައިވާ ކަމެކެވެ. އަދި މެޑިކަލް މުޖުތަމަޢުގެ އެންމެހައި ފަރާތްތަކުން މިކަން ތާއީދުކުރާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކީލޭޝަން ފަރުވާ ދޭންވާނީ ހަމައެކަނި ޤާބިލު ޞިއްޙީ ފަންނުވެރިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ. ސަބަބަކީ މި ފަރުވާގައި ނުރައްކާތަކެއް އެކުލެވިގެންވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ކިޑްނީއަށް ގެއްލުން ލިބުމާއި މުހިންމު މަޢުދަނުތައް ހަށިގަނޑުން މަދުވުން ހިމެނެއެވެ. އާއިލާތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އިލްތިމާސްކުރަނީ އެބައެއްގެ ޑޮކްޓަރުންނާ މަޝްވަރާކުރުމަށާއި، ބެލުމެއްނެތި ނުވަތަ ހުއްދަ ނުލިބޭ އުޞޫލުތަކުން މި ފަރުވާ ނުދިނުމަށެވެ.
މަހުގައިވެސް މަރކިއުރީ
“މަހުގައި މަރކިއުރީ ހުރޭ” މިހެން ބުނެ އެއީ އެކުއެކީ ޤުދުރަތީ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދޭހަވާ ގޮތަށް ބުނުމަކީ އޮޅުވާލުމެކެވެ. ފެނުނު މަރކިއުރީ އަކީ މެތިލްމަރކިއުރީއެވެ. މިއީ ރަން ނެގުމާއި، ސިނާޢީ ތަޣައްޔަރުވުމާއި، ކުނި އެންދުން ފަދަ އިންސާނުންގެ ޙަރަކާތްތަކުން ތިމާވެށްޓަށް ދޫކުރެވޭ މަރކިއުރީ ތިމާވެށީގައި ބަދަލުވެގެން އުފެދޭ މާއްދާއެކެވެ.
“މަހުގައި މަރކިއުރީ ހުރޭ” މިހެން ބުނެ، އޭގެ އަސްލު ސަބަބު ބަޔާންނުކޮށް ދޫކޮށްލުމަކީ، ތަނެއްގައި އުކާލާފައި ހުންނަ ކުނި ކައިގެން ގެރިތަކުގެ ހަށިގަނޑުގައި ޕްލާސްޓިކް ހުރުމުން އެކަމުގެ ޒިންމާ ގެރިތަކާ ޙަވާލުކުރުން ފަދަ ކަމެކެވެ. މިފަދައިން ކަންކަން އޮޅުވާލުމަކީ ތިމާވެށި ތަޣައްޔަރުކުރާ ފަރާތްތައް ސަލާމަތްކޮށް، ތިމާވެށީގެ އިންސާފު ފޮރުވާލުމެކެވެ. މިވެނި އެއްޗެއްގައި މަރކިއުރީ ހުރެއޭ ބުނާއިރަށް ކަނޑުމަހުގައިވެސް މާ މަރކިއުރީ ހުރެއޭ ބުނާނެއެވެ. އިންސާނުންގެ ގައިގައި ޕްލާސްޓިކްވެސް ހުރެއޭ ބުނެ ޕްލާސްޓިކް ކާންވީތާއެވެ.
“މަހުގައި ހުންނަ މަރކިއުރީ: ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކަލެއް” [7] މި ރިޕޯޓުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި “މާބަނޑު އަންހެނަކު މެތިލްމަރކިއުރީއަށް ހާމަވުމުން، އެ މަރކިއުރީ ވަނީ ބަނޑުގައި އޮންނަ ކުއްޖާގެ ސިކުނޑީގެ ތަރައްޤީއަށް ހުރަސްއަޅައެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ކުއްޖާގެ އުނގެނުމުގެ ޤާބިލުކަމާއި، ވިސްނުމުގެ ޕްރޮސެސްތަކާއި، އެހެނިހެން ސިކުނޑީގެ މަސައްކަތްތަކަށް ގެއްލުން ލިބެއެވެ.”
1950″ގެ އަހަރުތަކުގައި ޖަޕާނުގައި ދިމާވި ވިހަވުމުގެ ހާދިސާތައް (މިނަމާޓާ) ހިނގީ އެ ސަރަޙައްދުގެ މީހުން މަސް ހިފާ ކަނޑުތަކަށް ސިނާޢީ ތަޣައްޔަރުވުން ގަދަ މިންވަރަކަށް ވަނުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ގިނަ ޤައުމުތަކާއި ސަރަޙައްދުތަކުގައި ތަޣައްޔަރުވުން ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ކުރިއެރުން ލިބިފައިވީ ނަމަވެސް، އިންސާނުންގެ ޙަރަކާތްތަކުން ތިމާވެށްޓަށް ދޫކުރެވޭ މަރކިއުރީގެ ސަބަބުން މަހުގައި މެތިލްމަރކިއުރީ ގެއްލުން ހުރި މިންވަރަކަށް އެއްވަމުންދެއެވެ…” “ވެސްޓް ބެންގާލްގެ ކާބޯތަކެތި ބޭނުންކުރާ މީހުންނަށް މަހުން ލިބޭ މަރކިއުރީގެ މިންވަރު ބޮޑަށް ބަރޯސާވަނީ މަސް ހިފާ ތަނަށް ކަމަށް ފެނެއެވެ… އެހެން، ވަކި ސަރަޙައްދަކާ ގުޅޭ ކަންކަން (މިސާލަކަށް ތަޣައްޔަރުވުމުގެ ސަބަބުތައް) މީގައި ހިމެނޭ ކަމަށް ފެނެއެވެ.” މަހުގައި ހުންނަ މަރކިއުރީ: ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކަލެއް ރިޕޯޓުގައި ވެއެވެ.
ވެކްސިންގައި ހިމެނޭ މަރކިއުރީއަކީ ރަނގަޅު އަދި ރައްކާތެރި އެއްޗެއް
ބްރެޒިލްގެ ޣައިރު ޤާނޫނީ ރަން ނަގާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި އޯޓިޒަމާއި ނިއުރޯޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއޯޑަރތައް އިތުރުވަމުންދާކަން ސާފުކޮށް ގުޅިފައިވަނީ މަރކިއުރީގެ ތަޣައްޔަރުވުމާއެވެ. އިޓައިޓޫބާއިން ފެށިގެން އެންމެ ދުރުގައިވާ ކޯރު ކައިރީގެ ރަށްތަކާ ހަމައަށް، މުޖުތަމަޢުތަކުން ދަނީ ވިހައިގެ އިޤްތިޞާދެއްގެ ނުރައްކާތެރި ނަތީޖާތައް ދެކެމުންނެވެ.
މިއީ ހަމައެކަނި ތިމާވެށީގެ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. މިއީ ޖީލުތަކަކަށް ދިމާވެފައިވާ ޞިއްޙީ ކާރިސާއެކެވެ. ސައިންސް ސާފެވެ. ހެކިތައް އިތުރުވަމުންދެއެވެ. އަދި އިންސާނުންނަށް ކުރަމުންދާ އަސަރު ދެބަސްވެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ.
ނަމަވެސް، އަޅުގަނޑުމެންނަށް ބުނެވެނީ ވެކްސިންތަކަށް މަރކިއުރީ އިތުރުކުރުމަކީ “ރަނގަޅު ސައިންސް” އެކެވެ. އެއީ އެތިލްމަރކިއުރީ ކަމަށްވާތީއެވެ.
މެތިލްމަރކިއުރީގެ ނިއުރޯޓޮކްސިސިޓީއާ ބެހޭގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގިފައިވާ ހުރިހާ ކަމަކާ ޚިލާފަށް، އެތިލްމަރކިއުރީ (ތިއޯމެރސަލް – މަރކިއުރީ އެކުލެވޭ ޕްރިޒަރވޭޓިވްއެއް) އެކުލެވޭ ވެކްސިންތައް މިނަމާޓާ ކޮންވެންޝަންގެ ދަށުން ރެގިއުލޭޓުކުރުމުން ސާފުކޮށް އިސްތިސްނާކުރެވިފައިވެއެވެ. މިނަމާޓާ ކޮންވެންޝަން އޮން މަރކިއުރީގެ 4 ވަނަ މާއްދާގެ ދަށުން، ބައިވެރިވާ ކޮންމެ ޤައުމަކުންވެސް އެނެކްސް އޭގައި ލިސްޓުކޮށްފައިވާ ވަކި މަރކިއުރީ އިތުރުކޮށްފައިވާ އުފެއްދުންތައް އުފެއްދުމާއި، އިމްޕޯޓުކުރުމާއި، އެކްސްޕޯޓުކުރުން އެކަށީގެންވާ ފިޔަވަޅުތަކެއްގެ ތެރެއިން މަނާކުރަންޖެހެއެވެ. އަންނަނިވި އުފެއްދުންތައް މި އެނެކްސްއިން “ތިއޯމެރސަލް ޕްރިޒަރވޭޓިވްގެ ގޮތުގައި ހިމެނޭ ވެކްސިންތައް އިސްތިސްނާކުރެވިފައި” ވެއެވެ. [8]
މިނަމާޓާ ކޮންވެންޝަން އޮން މަރކިއުރީއަކީ މަރކިއުރީގެ ތަޣައްޔަރުވުމުން އިންސާނުންގެ ޞިއްޙަތާއި ތިމާވެށި ރައްކާތެރިކުރުމަށްޓަކައި 2013 ވަނަ އަހަރު އެކުލަވާލެވުނު ދުނިޔޭގެ މުޢާހަދާއެކެވެ. މި މުޢާހަދާއަށް ނަން ދެވިފައިވަނީ ޖަޕާނުގެ މިނަމާޓާގެ ނަމުންނެވެ. އެތާނގައި 1950 އާއި 60 ގެ އަހަރުތަކުގައި ހާހުން ގިނަ މީހުން ވަނީ މެތިލްމަރކިއުރީގެ ސަބަބުން ވިހަވެފައެވެ. މި މެތިލްމަރކިއުރީ މަހުގައި އެއްވެފައިވަނީ ސިނާޢީ ފެން ކޯރުތަކަށް ބޭރުކުރުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. މިކަމުގެ ޝިކާރައަކަށްވީ މީހުންނަށް ދިމާވި ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި އުފަންވުމުގެ އުނިކަމާއި، ސިކުނޑީގެ ގެއްލުމާއި، އޯޓިޒަމާއި އުމުރަށް ދެމިގެންދާ ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހިމެނެއެވެ. ތަރައްޤީވަމުންދާ ސިކުނޑިއަށް ގެއްލުން ދޭކަން އެނގިފައިވާ މާއްދާއެއް މާބަނޑު އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދިންގެ ހަށިގަނޑަށްޑަށް އިންޖެކްޓުކުރުމުގެ ހުއްދަ ދެވެނީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟
މި ފުށުއެރުން ވަރަށް ބޮޑެވެ. މަހުގައި ހުންނަ މަރކިއުރީއަކީ ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކަލެކެވެ. އެކަމަކު ސިރިންޖުތަކުގައި ހުންނަ މަރކިއުރީ ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން އިސްތިސްނާ ކުރެވިފައިވެއެވެ. މިއީ އާންމު ޞިއްޙަތާ ގުޅޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ މީހުން ރައްކާތެރިކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ބާރާއި ފައިދާގެ ނިޒާމުތައް ރައްކާތެރިކުރުމާ ގުޅޭ ކަމެކެވެ.
[1] ‘The Guardian’ highlights studies by ENSP/Fiocruz on the health of the Munduruku people https://informe.ensp.fiocruz.br/noticias/55849
[2] Neurobehavioural effects of developmental toxicity https://www.thelancet.com/journals/laneur/article/PIIS1474-4422(13)70278-3/fulltext
[3] https://www1.folha.uol.com.br/cotidiano/2024/04/contaminacao-por-mercurio-causa-graves-deficiencias-cognitivas-em-criancas-yanomamis.shtml
[4] https://www1.folha.uol.com.br/cotidiano/2024/04/contaminacao-por-mercurio-causa-graves-deficiencias-cognitivas-em-criancas-yanomamis.shtml
[5] Mined childhood: illegal gold mining in the Tapajós sickens riverside children – Brasil de Fato https://www.brasildefato.com.br/2022/12/03/infancia-minada-garimpos-ilegais-de-ouro-no-tapajos-adoecem-criancas-ribeirinhas/#:~:text=%E2%80%9CQuando%20meu%20filho%20tinha%20dois,mora%20em%20Alter%20do%20Ch%C3%A3o
[6] ⚠️ ޒިންމާއިން ބަރީޢަވުން: ކީލޭޝަން ތެރަޕީއަކީ ހެވީ މެޓަލް ޕޮއިޒަނިންގ (ބޮޑެތި މަޢުދަނުތަކުގެ ވިހަވުން) ކަށަވަރުވެފައިވާ ޙާލަތްތަކުގައި ބޭނުންކުރާ، ޞިއްޙީ ގޮތުން ޤަބޫލުކުރެވޭ ފަރުވާއެކެވެ. ނަމަވެސް، އޮޓިޒަމް ފަދަ ޙާލަތްތަކަށް މި ފަރުވާ ބޭނުންކުރުމަކީ އަދިވެސް ޚިލާފު އުފެދިފައިވާ ކަމެކެވެ. އަދި މެޑިކަލް މުޖުތަމަޢުގެ އެންމެހައި ފަރާތްތަކުން މިކަން ތާއީދުކުރާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކީލޭޝަން ފަރުވާ ދޭންވާނީ ހަމައެކަނި ޤާބިލު ޞިއްޙީ ފަންނުވެރިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ. ސަބަބަކީ މި ފަރުވާގައި ނުރައްކާތަކެއް އެކުލެވިގެންވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ކިޑްނީއަށް ގެއްލުން ލިބުމާއި މުހިންމު މަޢުދަނުތައް ހަށިގަނޑުން މަދުވުން ހިމެނެއެވެ. އާއިލާތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އިލްތިމާސްކުރަނީ އެބައެއްގެ ޑޮކްޓަރުންނާ މަޝްވަރާކުރުމަށާއި، ބެލުމެއްނެތި ނުވަތަ ހުއްދަ ނުލިބޭ އުޞޫލުތަކުން މި ފަރުވާ ނުދިނުމަށެވެ.
[7] https://minamataconvention.org/sites/default/files/documents/2024-10/Minamata-Convention-booklet-Oct2024-EN.pdf
